Agisilaos Konidaris

Photo: Φισκάρδο, Κεφαλονιά **

Πολλά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε καθημερινά φαίνεται ότι έχουν προφανείς λύσεις*.

Αυτό ισχύει για όλους: ανθρώπους, κοινωνίες, πόλεις, τουριστικούς προορισμούς, κράτη κτλ.

Ορισμένα παραδείγματα λύσεων σε καθημερινά προβλήματα που φαίνονται προφανείς είναι:

• Η προφανής λύση στο πρόβλημα της έλλειψης ενεργειακών πόρων θεωρούμε ότι είναι η εύρεση εναλλακτικών πόρων που θα καλύψουν τη ζήτηση.
• Η προφανής λύση στο πρόβλημα της μεγάλης κίνησης στους δρόμους θεωρούμε ότι είναι η βελτίωση του οδικού δικτύου και η χάραξη νέων μεγαλύτερων οδικών αρτηριών που θα καλύψουν τις ανάγκες.
• Η προφανής λύση στο πρόβλημα της έλλειψης χώρων στάθμευσης θεωρούμε ότι είναι η δημιουργία νέων χώρων στάθμευσης.
• Η προφανής λύση στο πρόβλημα της χρονοβόρας μετακίνησης με τραίνο μεταξύ δύο πόλεων θεωρούμε ότι είναι η αγορά νέων, πιο γρήγορων τραίνων και η κατασκευή νέων σιδηροδρομικών γραμμών.

Οι παραπάνω λύσεις φαίνονται προφανείς και είναι η πρώτη σκέψη που κάνουμε όλοι όταν αντιμετωπίζουμε κάθε ένα από τα παραπάνω προβλήματα. Αν δούμε όμως τα συγκεκριμένα προβλήματα από μια άλλη οπτική, θα παρατηρήσουμε πολλές φορές ότι οι προφανείς λύσεις δεν είναι πάντα οι καλύτερες, οι οικονομικότερες και οι πιο βιώσιμες σε βάθος χρόνου. Πολλές φορές μάλιστα, ίσως διαπιστώσουμε ότι το πρόβλημα που πρέπει να λύσουμε είναι διαφορετικό από εκείνο που αρχικά είχαμε προσδιορίσει.

Το να δει κάποιος ένα πρόβλημα από μία άλλη οπτική δεν είναι πάντα εύκολο. Πολλές φορές εστιάζουμε στα συμπτώματα και θεωρούμε ότι αυτά είναι το πρόβλημα, ενώ στην πραγματικότητα πρέπει να κοιτάξουμε βαθύτερα. Η επικρατούσα μεθοδολογία λύσης όλων των προβλημάτων σήμερα είναι αυτή του μηχανικού. Μια τεχνοκρατική λογική που βασίζεται σε ποσοτικούς δείκτες. Προσπαθούμε να βελτιώσουμε αυτούς τους ποσοτικούς δείκτες για να λύσουμε το πρόβλημα. Για παράδειγμα:

• Ξέρουμε ότι χρειαζόμαστε Χ λίτρα καύσιμα κάθε μέρα και προσπαθούμε με κάθε τρόπο να τα εξασφαλίσουμε για να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες μας.
• Θέλουμε να φτάσουμε γρήγορα στη δουλειά μας με το αυτοκίνητο ή το τραίνο και γι’ αυτό ψάχνουμε τρόπους να μειώσουμε τον χρόνο μετακίνησης.
• Θέλουμε να βρίσκουμε θέση στάθμευσης κοντά στον προορισμό μας και ψάχνουμε τρόπους για να αυξηθούν οι θέσεις στάθμευσης.

Η λογική αυτή δεν οδηγεί πάντα σε βιώσιμες λύσεις των προβλημάτων. Όπως έχει πει και ο πολύ γνωστός Rory Sutherland στο βιβλίο του Alchemy: «Το αντίθετο μιας καλής λύσης μπορεί να είναι μια άλλη καλή λύση». Είναι αλήθεια πως υπάρχουν και άλλες λύσεις στα περισσότερα προβλήματα, που αδυνατούμε να δούμε εξαρχής γιατί ο στόχος είναι να βελτιωθούν οι αριθμοί γρήγορα και όχι να βελτιωθεί πραγματικά η ποιότητα ζωής μας ή να αυξηθεί η ικανοποίησή μας σε βάθος χρόνου. Ας σκεφτούμε μόνο πως πολλές από τις προφανείς λύσεις οδηγούν σε έναν ατέρμονο κύκλο διόγκωσης των προβλημάτων. Η συνεχής αύξηση των θέσεων στάθμευσης για παράδειγμα, σε βάθος χρόνου, πιθανά θα οδηγούσε  σε αύξηση της χρήσης των αυτοκινήτων, πράγμα που με τη σειρά του θα οδηγούσε στην απαίτηση για ακόμα περισσότερες θέσεις στάθμευσης και μεγαλύτερη κατανάλωση καυσίμων.

Ας επανέλθουμε όμως στα παραδείγματα που παρουσιάστηκαν παραπάνω για να δούμε τα ίδια προβλήματα από μια άλλη οπτική.

• Μια λύση στο πρόβλημα της έλλειψης ενεργειακών πόρων θα μπορούσε να είναι η μείωση της ζήτησης. Θεωρούμε δεδομένο όταν μιλάμε για ενεργειακούς πόρους ότι οι ανάγκες της κατανάλωσης πρέπει να παραμείνουν σταθερές ή συνεχώς να αυξάνονται. Μήπως έπρεπε να εστιάσουμε κυρίως σε κίνητρα μείωσης της κατανάλωσης για να χτυπήσουμε την καρδιά του προβλήματος; Μήπως το πραγματικό πρόβλημα δεν είναι η – συγκυριακή – έλλειψη ενεργειακών πόρων αλλά η συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση που νομοτελειακά θα οδηγήσει σε τραγικές ελλείψεις στο μέλλον;
• Μια λύση στο κυκλοφοριακό πρόβλημα θα ήταν όχι μόνο να μεγαλώσουμε τους δρόμους αλλά να μειώσουμε τις ανάγκες μετακίνησης με αυτοκίνητο. Το κόστος επαναχάραξης ενός δρόμου είναι πολλαπλάσιο από τη δημιουργία ποδηλατοδρόμων σε όλους τους υπάρχοντες δρόμους. Η βελτίωση της εμπειρίας των μεταφερόμενων με Μαζικά Μέσα Μεταφοράς (ΜΜΜ) με την παροχή π.χ. δωρεάν Wi-Fi σε όλα τα ΜΜΜ ή τη μείωση του κόστους του εισιτηρίου, θα αποτελούσε ίσως ένα επιπλέον κίνητρο για την επιλογή τους. Μήπως το πρόβλημα δεν είναι μόνο η έλλειψη καλών και μεγάλων δρόμων αλλά η υπερβολική χρήση Ι.Χ. αυτοκινήτων στις πόλεις μας;
• Μια λύση στο πρόβλημα της στάθμευσης θα ήταν όχι ο μόνο η προσθήκη νέων χώρων στάθμευσης, αλλά η μείωση της ζήτησης χώρων στάθμευσης με την παροχή κινήτρων για αγορά ποδηλάτων και ηλεκτρικών πατινιών, τη βελτίωση του δικτύου ποδηλατοδρόμων, την αύξηση των πεζόδρομων και την αύξηση της ελκυστικότητας των ΜΜΜ. Μήπως το πρόβλημα δεν είναι μόνο η έλλειψη χώρων στάθμευσης αλλά η συνήθειά μας να μετακινούμαστε κυρίως με αυτοκίνητα και η έλλειψη επαρκών και ελκυστικών εναλλακτικών τρόπων μετακίνησης;
• Λύση στο πρόβλημα της χρονοβόρας μετακίνησης με τραίνο δεν είναι μόνο η εξαιρετικά δαπανηρή επένδυση στην επαναχάραξη του δικτύου και την αγορά νέων τραίνων, αλλά η βελτίωση της εμπειρίας κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Αν υπήρχε για παράδειγμα δωρεάν γρήγορο Wi-Fi στα τραίνα, επαρκής χώρος για εργασία και η δωρεάν παροχή μικρού γεύματος, ίσως τα 30 λεπτά καθυστέρησης να μην αποτελούσαν πρόβλημα για κανέναν, αφού θα μπορούσαν να κάνουν τη δουλειά τους κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Μήπως το πραγματικό πρόβλημα δεν είναι τα 30 λεπτά επιπλέον σε μια διαδρομή αλλά η πολύ άσχημη εμπειρία που έχει κάποιος/α όταν ταξιδεύει με τραίνο ή κάποιο άλλο ΜΜΜ με αποτέλεσμα να πιστεύει ότι πρόκειται για χαμένο χρόνο;

Η αλλαγή της οπτικής με την οποία βλέπουμε τα προβλήματα τόσο σαν άτομα όσο και σαν κοινωνίες μπορεί να προσφέρει εναλλακτικές λύσεις που δεν βελτιώνουν συγκυριακά κάποιους δείκτες και δεν καταπολεμούν μόνο κάποια συμπτώματα. Οι εναλλακτικές αυτές λύσεις μπορούν πολλές φορές να χτυπήσουν τα προβλήματα στη ρίζα τους και να έχουν μακροχρόνια θετικά αποτελέσματα. Η αρχή μπορεί να γίνει αν ξανασκεφτούμε τα προβλήματα και προσπαθήσουμε να μη βλέπουμε μόνο τη συγκυριακή βελτίωση των ποσοτικών δεικτών που συνδέονται με αυτά. Να σκεφτούμε τί θέλουμε πραγματικά να πετύχουμε με τη λύση ενός προβλήματος. Να σκεφτούμε λύσεις με κέντρο τον άνθρωπο και τη βελτίωση της καθημερινότητάς του σε βάθος χρόνου.

Σίγουρα θα επιλέγαμε να εμπιστευτούμε τους αριθμούς και μια τεχνοκρατική προσέγγιση όταν μιλάμε για την κατασκευή μιας γέφυρας ή την προσγείωση ενός αεροπλάνου. Η ίδια όμως προσέγγιση δεν μπορεί να επιλύσει όλα τα προβλήματα. Σε πολλά προβλήματα, η δημιουργικότητα και η προσήλωση στις πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων πρέπει να έχουν τον πρώτο λόγο. Σε πολλά από τα προαναφερόμενα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα, οι προφανείς λύσεις μοιάζουν μονόδρομος γιατί είναι εξαιρετικά επείγοντα και πρέπει να επιλυθούν άμεσα. Η εναλλακτική προσέγγισή τους απαιτεί ίσως περισσότερο χρόνο. Πρέπει όμως να συνειδητοποιήσουμε πως τα προβλήματα αυτά είναι εξαιρετικά επείγοντα σήμερα, γιατί δεν έχουμε επιδιώξει τη βιώσιμη λύση τους εδώ και δεκαετίες, προσπαθώντας να τα επιλύσουμε συνεχώς μόνο όταν φθάνουμε σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες. Είναι φανερό ότι πρέπει, έστω και παράλληλα με τις προφανείς λύσεις, να επιδιώξουμε να δούμε πολλά προβλήματα με μια δημιουργική και εναλλακτική οπτική που θα δίνει βιώσιμες, ανθρωποκεντρικές και μόνιμες έως έναν βαθμό λύσεις. 

*Αφορμή για τις παραπάνω σκέψεις αποτέλεσε άρθρο του Forbes με τίτλο «Italy To Pay Couples $2,250 If They Choose Rome As A Wedding Venue» (https://www.forbes.com/sites/alexledsom/2022/03/01/italy-to-pay-couples-2250-if-they-choose-rome-as-a-wedding-venue/). Το άρθρο περιγράφει μια πρωτοβουλία της Περιφέρειας του Lazio (περιλαμβάνει τη Ρώμη) στην Ιταλία (https://www.regione.lazio.it/nellazioconamore), συνολικού κόστους 10 εκ. Ευρώ με την οποία η Περιφέρεια θα επιστρέφει 2.000 Ευρώ σε κάθε ζευγάρι που θα παντρευτεί εκεί μέσα στο 2022. Αν κάνει κάποιος τη διαίρεση θα δει ότι στην πραγματικότητα επιδοτούνται 5.000 γάμοι. Το πρόβλημα που είχε να αντιμετωπίσει η Περιφέρεια του Lazio ήταν η μείωση των γάμων λόγω πανδημίας. Η προφανής λύση θα ήταν να δώσει τα χρήματα απευθείας σε διαφήμιση και Μάρκετινγκ. Επέλεξε όμως μια διαφορετική προσέγγιση. Τα χρήματα που θα ξοδευθούν έχουν πολλαπλασιαστική αξία. Αυξάνουν την επισκεψιμότητα (αφού κάθε γάμος πρέπει να έχει και καλεσμένους), άρα αυξάνουν την κατανάλωση, άρα αυξάνουν τα έμμεσα έσοδα της Περιφέρειας. Επιπλέον, τα χρήματα στην πραγματικότητα δίνονται στην τοπική οικονομία αφού απαιτείται η κατάθεση αποδείξεων για την επιστροφή τους. Στόχος είναι η έμμεση διαφήμιση, αφού χωρίς να κάνει διαφημιστική εκστρατεία εξασφαλίζει δωρεάν δημοσιότητα μέσω της παρουσίασης της δράσης μέσω αρθρογραφίας (όπως το άρθρο του Forbes ή αυτό που διαβάζετε τώρα).

Δεν θα αναλύσω εδώ το εγχείρημα ως προς το κόστος και τα οφέλη, ούτε θα κρίνω την ορθότητά του. Η αναφορά στην προσπάθεια αυτή γίνεται μόνο για να δείξει πως τα περισσότερα προβλήματα (μικρά και μεγάλα) έχουν και εναλλακτικές λύσεις που πρέπει τουλάχιστον να διερευνούμε. Πολλές φορές μάλιστα αυτές οι λύσεις μπορεί να έχουν πολλαπλασιαστικά θετικά αποτελέσματα και να είναι πολύ καλύτερες από τις προφανείς.

** Η φωτογραφία του Φισκάρδου δεν έχει άμεση σχέση με το άρθρο. Απλά θεωρώ ότι οι διακοπές στο Φισκάρδο αποτελούν μια ιδανική λύση για να δει κάποιος τα πράγματα αλλιώς.