Η κριτική σκέψη σε ανεπάρκεια στην εποχή των social media
Στις μέρες μας, τα κανάλια επικοινωνίας μέσα από τα οποία φθάνουν μηνύματα σε όλους μας έχουν αυξηθεί εκθετικά (π.χ social media).
Ταυτόχρονα, η ικανότητα του ανθρώπου να δέχεται κριτικά και να φιλτράρει αυτά τα μηνύματα έχει μειωθεί ραγδαία.
Τα αποτελέσματα αυτής της αντιστρόφως ανάλογης μεταβολής φαίνονται δυστυχώς καθημερινά. Σήμερα διαδίδονται εύκολα και γρήγορα Fake news, γίνονται viral οι πιο ακραίες απόψεις και ο καθένας μπορεί να εκφέρει γνώμη για καθετί. Το αναπάντητο ερώτημα είναι πόσο ανεκτικοί πρέπει και μπορούμε να είμαστε στην αντίθετη από τη δική μας γνώμη; Αυτό είναι ένα τεράστιο ζήτημα της εποχής που δεν μπορεί να επιλυθεί σε αυτό το κείμενο. Το θέμα όμως αποκτά ακόμη μεγαλύτερες διαστάσεις όταν εκφράζονται αντίθετες απόψεις σε θέματα που η μεγάλη πλειοψηφία θεωρεί δεδομένα και αδιαπραγμάτευτα. Θυμηθείτε το κίνημα που έλεγε ότι η Γη είναι επίπεδη. Τι κάνεις σε αυτή την περίπτωση; Είναι δυνατόν κάποιοι να πιστεύουν σήμερα ότι η Γη είναι επίπεδη; Για κάποιους μπορεί να είναι εξοργιστικό. Είναι όμως μια άποψη που μάλιστα μπορεί. υπό τις σημερινές συνθήκες επικοινωνίας. να γίνει ακόμα και viral.
Τέτοιες παρόμοιες απόψεις βρίσκουν σήμερα πεδίο διάδοσης στο Διαδίκτυο και κυρίως στα social media. Οτιδήποτε και αν βλέπουμε στο Διαδίκτυο, οποιοσδήποτε και αν το λέει θα πρέπει να μας προβληματίζει και να το διασταυρώνουμε πριν το αποδεχθούμε και το αναπαράγουμε. Ιδιαίτερα όταν κάτι που ακούμε στηρίζεται σε “έρευνες”, επιβάλλεται να δούμε και τις ίδιες τις έρευνες αναλυτικά. Όταν κάποιος για παράδειγμα μας πει ότι σε μια έρευνα η πλειοψηφία συμφωνεί με τη θέση Χ, η πλειοψηφία αυτή μπορεί να σημαίνει το 51% ή το 85%. Είναι εντελώς υποκειμενικό καμιά φορά πώς βλέπει και παρουσιάζει κάποιος τα αποτελέσματα μιας έρευνας. Μπορεί να μη λέει ψέματα, απλά να κρύβει τη μισή αλήθεια. Μπορεί να παρουσιάζει το τμήμα της έρευνας που βολεύει και να μην αναφέρεται στο υπόλοιπο.
Αφορμή για τις παραπάνω σκέψεις ήταν το περιβόητο video ενός τραγουδιστή που κυκλοφόρησε τις τελευταίες μέρες και αφορά τον κορονοιό. Αντιστάθηκα ομολογώ όταν μου το έστειλαν τουλάχιστον 5 άτομα σαν μήνυμα. Στο τέλος όμως το είδα αφού το συναντούσα μπροστά μου παντού. Ο ορισμός του virality. Με αυτό ακριβώς το virality θα ασχοληθούμε σε αυτό το κείμενο.
Είδα επίσης και την κριτική, τις ειρωνείες και τα χιουμοριστικά σχόλια για το Video αυτό.
Όλα τα αρνητικά σχόλια στηρίζονταν στην απορία:
“Μα είναι δυνατόν ένας τραγουδιστής να έχει άποψη για τον κορονοιό; Αυτά είναι επιστημονικά θέματα.”
Δεν θα κρίνω εκτενώς το περιεχόμενο και τα επιχειρήματα που ακούγονται στο Video με τα οποία διαφωνώ. Θεωρώ ότι ο κορονοιος υπάρχει και είναι πολύ επικίνδυνος. Θα κρίνω όμως το αν μπορεί να έχει άποψη ένας τραγουδιστής για ένα τέτοιο θέμα. Θα σχολιάσω επίσης την ευθύνη που έχουμε όλοι εμείς όταν βλέπουμε ή ακούμε μια τέτοια άποψη.
Χωρίς να ξέρω τα κίνητρα αυτού του ανθρώπου θεωρώ πως ΝΑΙ μπορεί να έχει άποψη για όποιο θέμα θέλει και φυσικά έχει κάθε δικαίωμα να τη δημοσιεύει επώνυμα. Τα διαχρονικά στερεότυπα και οι κρίσεις των ανθρώπων με βάση το φύλο, το χρώμα τους ή το επάγγελμά τους πρέπει κάποια στιγμή να σταματήσουν. Όλοι μπορεί να έχουν κάτι σημαντικό να πουν. Πρέπει να κρίνουμε πρωτίστως το περιεχόμενο των λόγων και όχι το φύλο, το χρώμα ή το επάγγελμα του ανθρώπου που τα λέει. Μάλιστα ο τρόπος που παρουσίασε κάποια δεδομένα στο συγκεκριμένο video είναι ακριβώς αυτό που πρέπει να κάνει ένας μέσος πολίτης. Να διαβάζει τις έρευνες και να βγάζει συμπεράσματα μόνος του. Βέβαια πρέπει να βγάζουμε σωστά συμπεράσματα και όχι να επιλέγουμε τα δεδομένα που μας βολεύουν. Δηλαδή όταν διαβάζουμε έρευνες δεν πρέπει να διαβάζουμε ώστε να πείσουμε με τα αποτελέσματά τους για κάτι που εξαρχής έχουμε στο μυαλό μας. Πρέπει να διαβάζουμε για να διαμορφώσουμε άποψη όχι για να ενισχύσουμε την ήδη υπάρχουσα άποψή μας. Όμως, πόσοι άραγε από αυτούς που είδαν έναν άνθρωπο να μιλάει με “στοιχεία, πίνακες και αριθμούς” μπήκαν στον κόπο να δουν οι ίδιοι τις έρευνες; Μάλλον ΚΑΝΕΝΑΣ.
Το μείζον θέμα όμως κατά τη γνώμη μου δεν είναι το ίδιο το video ή ο άνθρωπος που το ανέβασε αλλά το αν μπορούμε όλοι εμείς να διαμορφώνουμε τη δική μας άποψη πάνω σε ένα θέμα που μας απασχολεί χωρίς να περιμένουμε να μας διαμορφώσει την άποψη αυτή ο πρώτος που θα μας φανεί πιστευτός και θα μας παρουσιάσει κάποια “στοιχεία”. Ποιος λοιπόν κοινοποίησε αυτό το video; Ποιος συνέβαλλε ώστε η άποψη αυτή να περάσει μπροστά από τα μάτια και να επηρεάσει ίσως εκατομμύρια ανθρώπους; Μα φυσικά οι χρήστες των social media. Χωρίς κανένα φίλτρο, αναπαράγεται κάτι που μπορεί να φάνηκε σε κάποιους αποκαλυπτικό ή αληθοφανές και σε άλλους περίεργο, ακραίο, τρελό, γελοίο ή ψέμα. Τέτοιο περιεχόμενο υπάρχει σε αφθονία στα social media. Ανεξάρτητα από το σχόλιο μας που θα συνοδεύει την κοινοποίηση ενός τέτοιου περιεχομένου (video, κείμενο, φωτογραφία), η ίδια η κοινοποίηση βοηθάει τις απόψεις στο περιεχόμενο αυτό να διαδοθούν. Η σκέψη ότι εμείς δεν κάναμε την ανάρτηση αλλά απλά κοινοποιούμε για να γελάσουμε, να κοροϊδέψουμε ή να πάρουμε κάποια likes αποτελεί μεγάλο λάθος. Η κοινοποίηση είναι συνενοχή στη διάδοση μιας άποψης, όπως λειτουργούν σήμερα οι αλγόριθμοί στα social media. Πρέπει να έχουμε διαβάσει οι ίδιοι σχετικά με ένα θέμα και να διασταυρώνουμε τις πληροφορίες πριν κοινοποιήσουμε. Να έχουμε κάνει τη δική μας έρευνα. Να ακούμε ανθρώπους που ασχολούνται χρόνια με το θέμα. Να ακολουθούμε τη λογική χωρίς να επιλέγουμε να πιστέψουμε ό,τι λένε κάποιοι άλλοι. Να ξέρουμε να επιλέγουμε ποιος είναι αξιόπιστος και ποιος δεν είναι. Να μπορούμε να υπολογίσουμε πότε πρέπει και πότε δεν πρέπει να γίνουμε διαφημιστές και αναμεταδότες μιας άποψης. Δύσκολα όλα τα παραπάνω, όμως όλοι έχουμε ευθύνη. Τα social media μπορεί να τα αντιμετωπίζουμε ως ψυχαγωγία και ενημέρωση, μπορούν όμως να γίνουν εύκολα διαμορφωτές γνώμης.
Όλα εξαρτώνται από την κριτική μας ικανότητα. Πόσα φίλτρα βάζουμε δηλαδή μέσα στο μυαλό μας στα μηνύματα που δεχόμαστε. Πόσο σκεφτόμαστε και προβληματιζόμαστε για κάτι πριν το πιστέψουμε και το αναμεταδώσουμε επειδή μας φάνηκε “τεκμηριωμένο”. Συνήθως ότι χαρακτηρίζεται “αποκάλυψη” είναι και ελκυστικό. Το clickbait για όσους ξέρουν στηρίζεται ακριβώς σε αυτή την ιδέα.
Τα social media έχουν μεγεθύνει αυτό το θέμα. Εκεί μπορεί ο καθένας να δημοσιεύσει τη γνώμη του (μιλάμε πάντα για επώνυμο δημοσίευμα, όλα τα άλλα δεν πρέπει να είναι καν συζητήσιμα) και αυτή να φθάσει σε μεγάλο κοινό. Φταίνε όμως τα social media για τα αποτελέσματα αυτών των δημοσιεύσεων ή φταίει το γεγονός ότι πλέον στις κοινωνίες μας δεν υπάρχει η απαιτούμενη εκπαίδευση ώστε να υπάρχουν φίλτρα κριτικής; Όλα αυτά που οξύνουν την κριτική σκέψη είναι δυστυχώς σήμερα υπό εξαφάνιση. Το θέμα αυτό είναι τεράστιο και δεν μπορεί προφανώς να αναλυθεί σε αυτό το κείμενο.
Ας μη μένουμε όμως στο αν “επιτρέπουμε” σε κάποιον μη ειδικό να έχει άποψη πάνω σε ένα επιστημονικό θέμα. Όλοι μπορούν να έχουν άποψη και γνώμη στις Δημοκρατίες. Όλοι μπορούν να δημοσιεύουν επώνυμα αυτές τις απόψεις Ας κοιτάξουμε λίγο μέσα μας και ας αναλογιστούμε γιατί τόσο εύκολα πιστεύουμε κάτι που έχει ένα περίβλημα αληθοφάνειας ή μας δίνει μια εύκολη διέξοδο και συνήθως προέρχεται από κάποιον που αποδεδειγμένα δεν έχει ασχοληθεί με ένα θέμα ενδελεχώς; Γιατί πιστεύουμε κάτι που ενισχύει τις ανασφάλειες μας; Γιατί πιστεύουμε κάτι που μας δίνει την εύκολη λύση;
Δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις και απόλυτες αλήθειες στη σημερινή εποχή των social media. Υπάρχουν μόνο προσωπικές απόψεις, ευκολία δημοσίευσης και άγνωστα κίνητρα. Πρέπει να έχουμε κριτική διάθεση απέναντι σε ό,τι βλέπουμε και να ψάχνουμε τα κίνητρα πίσω από αυτό που βλέπουμε. Πρέπει να στεκόμαστε κριτικά απέναντι στους παντογνώστες των social media, στους απόλυτα σίγουρους ακόμα και στους ειδικούς που μας “αποκαλύπτουν” τις μεγάλες αλήθειες που μόνο εκείνοι ξέρουν. Όλους αυτούς, ανεξάρτητα από το επάγγελμα, τους τίτλους τους και τις θέσεις που κατέχουν πρέπει να τους αξιολογούμε πριν αποδεχθούμε τις θέσεις που εκφράζουν στα social media.
Ξεχνάμε καμιά φορά την δύναμη που μας δίνουν τα social media. Μπορούμε να απομακρυνόμαστε πολύ εύκολα από περιεχόμενο και ανθρώπους που διαφωνούμε ή τους θεωρούμε εξοργιστικούς. Μπορούμε να κάνουμε αναφορά (report) σε περιεχόμενο που θεωρούμε ότι προσβάλει, από ό,τι είναι ψεύτικο ή ακραίο. Οι ενέργειές μας μπορούν να είναι προς τη βελτίωση της κατάστασης στα social media και όχι προς την ανάδειξη λανθασμένου, ακραίου ή ψευδούς περιεχομένου όπως γίνεται με μια κοινοποίηση.
Εν τέλει η δύναμη και η επιρροή μιας πληροφορίας στα social media σήμερα είναι ανάλογη με την αλληλεπίδραση (engagement) που θα προκαλέσει και όχι με την πραγματική της αξία ή εγκυρότητα. Στη διαδικασία αυτή συμβάλουμε όλοι με ό,τι κάνουμε ακόμα και με ό,τι δεν κάνουμε στα social media.
Ας είμαστε προσεκτικοί.
—————————————–
Όλα τα παραπάνω φυσικά ισχύουν και για αυτό το κείμενο που μόλις διαβάσατε. Είναι απλά η γνώμη μου. Ψάξτε το περισσότερο!
